تاریخ فرش بافی در تبریز به سده ها قبل بر می گردد و این شهر یکی از قدیمی ترین و معروفترین مراکز بافت فرش دستباف در دنیا شناخته می شود. فرش های تبریزی در آغاز در قالب طرح های روستایی و با رَج های کم بافته می شد؛ اما به مرور زمان بر هنر و تبحر قالی بافان اضافه و بر تعداد رج ها افزوده شد. این سطح از سلیقه، مهارت و ظرافت در بافت، قالی بافی را در تبریز به هنری درباری تبدیل کرد.
مواد اولیه که در بافت قالی تبریز استفاده می شود به طور معمول از جنس پشم یا ابریشم هستند که این مواد باعث می شود فرش هایی با کیفیت اعلا در اختیار مصرف کننده قرار گیرد. فرش تبریز در طرح و بافت بسیار متنوع است و در سایزهای مختلفی بافته می شود.
گره ذوق و هنر در تار و پود فرش تبریز
اهمیت فرش تبریز را از جنبه‌های مختلف می‌توان مورد مطالعه قرارداد. تاریخ فرش تبریز از مقوله‌های مهمی است که نه‌تنها در فرش منطقه بلکه در تاریخ فرش ایران و حتی عثمانی و هند نیز تأثیر به‌سزایی داشته است. حاشیه‌های کوفی یا تزئینات کوفی که برای اولین بار در دوره سلجوقی در فرش‌های ایران و آناتولی بازنمایی شده‌اند، با نام دیگری نیز قید گردیده است و آن‌هم تزئینات «شامی» است. برخلاف تصور عده زیادی از پژوهشگران که این واژه را منشعب از شامات سوریه می‌دانند، اخیرا ًثابت شده که منظور از شام یا شامی، مرکز فرمانروایی ایلخانان، شام غازان (شنب غازان) است که در غرب شهر تبریز واقع شده است.
تزئینات کوفی به‌وفور در قالی‌ها و منسوجات ایلخانان به کار رفته است. نمونه بارز آن‌ها را می‌توان در تصاویر نسخه «جامع التواریخ» رشیدالدین فضل‌الله همدانی مشاهده کرد. این‌گونه از تزئینات را در قالی‌های ترکمانان نیز به راحتی می‌توان سراغ گرفت.
بی‌درنگ و بنا به گواهی سیاحان دوره ترکمانان، قالی‌های بسیار نفیس مسجد کبود را همپای کاشی کاری های زیبای آن مسجد مزین کرده بود. در دوره اوزون‌حسن آق‌قویونلو، قالی‌های زیبایی در کاخ هشت‌بهشت او دیده شده است. هرچند شواهد مستند، بسیارکم و آن‌هم در حد تکه پاره‌هایی از فرش آن دوره به یادگار مانده، اما به جرأت می‌توان قالی‌های ترکمانی را پیش‌آهنگ، فرش‌های فاخر و بزرگ صفوی دانست.
فرش تبریز در دوره صفوی گام بسیار بلندی را برداشت. بدون تردید سرچشمه فرش‌های کلاسیک ایران به قالی‌های بسیار متنوع تبریز برمی‌گردد. قالی‌های صفوی از هر لحاظ پیشرفت چشمگیری داشتند. هم از جنبه فنی و هم از نقطه‌نظر نقش و مایه. فرش‌های شکارگاه، ترنج بندی، چهارفصل، چهارباغ، گرفت و گیر، درختی و لچک ترنجی در ابعاد مختلف حاکی از رشد فزاینده قالی در تبریز سده دهم هجری است. نقش و نگار این قالی‌ها از زیبایی و تنوع چشم‌نوازی برخوردار است. لابد نقاشان درباری چون آقا میرک، سلطان محمد، میرمصور و دیگر نقاشان دربار شاه‌تهماسب در هنرنمایی این قالی‌ها سهم قابل توجهی داشته‌اند. قالی‌های تهماسبی دارای اسلیمی‌ها، ختایی‌های پرقدرت و ترکیب‌های سیال هستند.
فرش کنونی ایران حتی ترکیه و هندوستان با واسطه و بی واسطه مقتبس از فرش‌های صفوی تبریز هستند. نقاشانی که از تبریز بر دربار گورکانیان هندوستان و استانبول مهاجرت کردند تأثیر وافری در رونق قالی‌های آنجا داشته‌اند.
فرش ایران در اواخر صفوی و دوره‌های افشار و زند، با یک افول چشمگیری دست‌وپنجه نرم می‌کند. تا جایی که مشخص است در این دوره صرفاً قالی‌های روستایی و ایلیاتی توانست به حیات خود ادامه دهد. این احتراز خیلی طول نکشید تا اینکه در دوره قاجار با فعالیت تولیدکنندگان و تجار تبریز، قالیبافی تبریز دوباره احیا شد.
این بار تجار تبریزی به تبریز اکتفا نکردند؛ بلکه قالیبافی را در سایر شهرهای ایران مانند ساروق، همدان، کرمان و مشهد نیز احیا کردند. به سخنی دیگر قالی امروز ایران مدیون تاجران فرش در دوره قاجار تبریز است.
در این دوره تجار به‌صورت مستقیم قالی‌های ایران را از طریق ترابوزان و بندر استانبول به مرکز اروپا صادر می‌کردند. این صادرات مورد توجه حکام قاجاری به‌ویژه ناصرالدین‌شاه قرار گرفت. تا جایی¬که خود، فرمانی امضا کرد تا از رنگ‌های صنعتی در قالی ایران استفاده نشود. قالی دوره قاجار تبریز مورد تقلید قالی‌بافان هرکه ترکیه قرار گرفت.
قالی‌های سالتینگ و برخی از قالی‌های جانمازی آناتولی به‌صورت مستقیم منشعب از قالی تبریز هستند. قالی تبریز در دوره معاصر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
قالی های بزرگ پارچه عمواوغلوی مشهد در زمره این قالی‌ها قرار دارد اما آنچه قالی‌های معاصر تبریز را از قالی‌های دیگر متمایز می‌کند. وجود یک نوع جسارت در طراحی و رنگ‌آمیزی فرش تبریز است. طراحان و نقاشان معاصر تبریز توانستند از کالبد سنتی خارج شوند و روح و جان تازه‌ای بر قالی تبریز بدمند.
توجه به سلیقه بازار هدف در نقش و رنگ از امتیازهای قالی تبریز است. استفاده از نقش‌های چدنی- لندلی و گچبری و اطلسی، دسته‌گل‌های فرنگی، رنگ‌های ملون اقبال مشتریان و متقاضیان غرب را به همراه داشته است. به همین منظور هم باز در برهه‌ای از تاریخ معاصر فرش تبریز کمابیش بر فرش سایر نقاط ایران مؤثر بوده است.
قالی‌های شهری یا همانا کلاسیک که در قلب تبریز بافته می‌شوند از اهمیت به سزایی در صادرات برخوردارند. قالی‌های شهرهایی چون هریس، گوراوان، مهربان نیز نقش بسیار مهمی در تجارت فرش منطقه و تبریز دارد. قالی هریس متقاضیان خود را در استان دارد. هرچند نوع کهنه و قدیمی آن‌ها مشتریان خارجی را جلب می‌کند.
عکس: مهرداد صدق روحی
تبریز از مهم ترین مراکز بافت فرش در ایران است و دست بافته های هنرمندان این شهر در تنوع کم نظیرند. شهرت تبریز در فرش و بافت فرش و صدور آن به بازارهای جهانی به اندازه ای‌ا ست که عنوان شهر جهانی فرش دستبافت را برای این دیار به ارمغان آورده است.
نام تبریز با نام فرش دستباف گره خورده است و این هنر از مهمترین صنایع دستی این شهر به شمار می آید. تاریخ فرش بافی در تبریز به سده ها قبل بر می گردد و این شهر یکی از قدیمی ترین و معروفترین مراکز بافت فرش دستباف در دنیا شناخته می شود.
عکس: ریحانه جعفرپور
نقشه فرش به روش دستی یا سنتی
قبل از هر چیز باید بدانید که همه نقشه کشی های فرش را بر حسب تراکم مورد نظر در بافت فرش محاسبه و سپس بر روی کاغذهای شطرنجی مخصوص ، متناسب با رج شمار طراحی یا به اصطلاح نقطه چینی می کنند. بنابراین برای نقشه بندی و طراحی نقشه فرش دو کار ضروریست :
محاسبه طول و عرض فرش.
تعیین شمار چله هایی که در عرض باید کشیده شود.
در خصوص نقشه های سنتی فرش کاغذی که برای طراحی مد نظر است را جدول بندی میکنند ، به گونه ای که هر مربع آن به ده خانه طولی و ده خانه عرضی تقسیم می شود ، در واقع هر مربع کوچک علامت یک گره میباشد. امروزه نقشه های سنتی فرش از نظر نوع بافت به دو روش عمده ی متقارن ( ترکی باف) یا غیر متقارن (فارسی باف) صورت میگیرد.
عکاس: ؟؟
عکاس: صحرا
مهران چراغچی
- توضیحات
- دسته: زیبایی های آذربایجان
