تاريخچه شهر شبستر
سرزمين ارونق و انزاب قبل از تشكيل دولت ماد درآذربايجان مسكون و آباد بوده و در دست دولتهاي ماننا و اورارتو بوده است.
تپه هاي خاكستر بجا مانده در اين منطقه از جمله روستاي قره تپه و چهرگان مشخص مي كند كه اين منطقه در ادوار تاريخي مسكون بوده است.
سفيراني كه در ادوار مختلف به ايران سفر كرده اند نيز به كرات از اين شهر نام برده اند.از جلمه كلاويخو سفير اسپانيا كه در سال 1403 م. به دربار تيمور اعزام گرديده، از بيشه هاي بسيار و نهرهاي بي شمار ياد كرده است. حمدالله مستوفي در كتاب نزهه القلوب مي نويسد:طسوج قصبه اي بر دو مرحله اي تبريز به جانب غربي در شمال بحيره چي چست افتاده است و باغستان بسيار دارد. اوژن فلاندن نيز در سال 1840م. از اين منطقه عبور كرده و از آن نام برده است.
بعضي كلمه شبستر را معرب كلمه چوستر يا چيچستر بر گرفته از نام درياچهاروميه ميدانند كه در زند اوستا بنام چي چست آمده است.
مساجد
مسجد جامع تسوج
بنای اوليه مسجد جامع تسوج را به‌دوره ايلخانان نسبت میدهند كه در دوره‌های بعد چندين بار مرمت كلی يافته است. اين مسجد 24 ستون دارد كه چهار ستون‌جنوبی آن آجری و بقيه سنگی و دارای پايه و سرستون مقرنس سنگی هستند كه 35 گنبد مسجد بر روی آنها قرار گرفته است طاقهاشيوه ايلخانی و اشكال مختلفی دارند. در دو سوی شرقی و غربی مسجد خواجه نشينهای بزرگ تعبيه شده كه 4 متر طول و 5/2 متر عرض دارند كه مساحت كلی مسجد 32*35 متر است.
بنای اين مسجد چندين بار تعمير و مرمت شده است كه با توجه به اطلاعات موجود آخرين تعمير كلی و كامل آن در سال 1252هجری به امر محمد شاه قاجار به عمل آمده است. احتمال دارد كه گچ بری و مقرنس طاق مدخل و طاق محراب مسجد در همين‌دوران صورت گرفته است. مسجد در دو سو سردابه يا زيرزمينی نيز دارد كه قسمتی از آن باخرده شكسته آجر كلوخ پر شده است كه‌كتيبه فرمان نشان میدهد كه تسوج دارای اهميت و جمعيت زيادي بوده و موقعيت سوق‌الجيشی مهمی داشته و از اين جهت موردعنايت و توجه شاه صفوی بوده است كه همچنين تاريخ كتيبه فوق الذكر به سال 989 هجری است.
مسجد جامع شبستر
مسجد جامع شبستر در شبستر واقع شده است. زمان ساخت آن را به دوره ايلخانان نسبت میدهند. اين مسجد حدود 42 عدد گنبد ضربی و 30 پايه عريض آجری و كتيبه‌های سنگی (مربوط به 998هجری قمری) را در خود جای داده است.
مسجد محمد حنيفه ( سيس)
اين مسجد در مركز سيس واقع شده و مسجد جامع آن به شمار میآيد. بنای مسجد آجری و گنبد دار است و مناره بلندی دارد.ايوانی با ستونهای چوبی در جلوی آن تعبيه گرديده و بنابه اظهارات اهالی محل بنای نخستين آن به امر محمد حنيفه صورت گرفته‌است كه در طول زمان بارها فروريخته و دوباره تجديد بنا شده است. شيوه معماری بنا نشانگر آن است كه تجديد عمارت آن مثل‌ساير مساجد بزرگ اين منطقه در دوران صفويه به عمل آمده است.
بقعه‌ها و مزارها
مقبره شيخ محمود شبستری
اين مقبره در شهر شبستر واقع شده است، و محل دفن سعدالدين محمودبن‌عبدالكريم‌بن‌يحيی از مشاهير و عرفای آذربايجان واستادش بهاءالدين يعقوب تبريزی میباشد. اين بنا در طی گذشت زمان بارها تعمير و بازسازی شده است. تاريخ بنا مربوط به قرن 6و اوايل قرن 7 هجری قمری است، و برای اولين بار بوسيله حاج ميرزاآقاسی وزير محمد شاه قاجار تجديد بنا شده است. بعد از وی درسال 1267 هجری قمری دو قطعه سنگ نبشته مرمرين بر روی آن‌هانصب گرديده كه خط هر دو نستعليق جلی است و بطور برجسته‌نقش شده است. در سال 1297 هجری نيز اين بنا به امر ميرزاحسين‌خان سپهسالار پيشكار ايالت آذربايجان و متعاقباً در سال 1310شمسی به دستور سرلشكر حسن مقدم و آخرين بار توسط اداره اوقاف وقت مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در باغچه مقبره چندقطعه سنگ حجاری شده افتاده است، كه سه قطعه از آنها جالب و ارزنده و دو قطعه ديگر شكل صندوق دارند كه احتمالاً ازسنگهای پايه درب ورودی باغچه بقعه بوده‌اند و ديگری پايه سنگی مقرنس مشعلی است كه از نوع سنگهای كبود معمولی میباشدو حجاری پركار و ماهرانه‌ای دارند.
مزار پير رجب ( سيس)
اين بنا در تپه‌ای بالاتر از قيزيل داش واقع شده و خاكی است. قبر در درون اتاقكی است كه سقف آن با دو ستون چوبی نگهداریمیشود. اين محل زيارتگاه اهالی منطقه است و مردم روزهای متبرك مذهبی با قربانی و نذر به زيارت آن میروند.
مزار شيخ اسماعيل ( سيس)
مزار شيخ اسماعيل كه از عرفای بزرگ قرن 7و8 هجری و قمری بوده در مدخل ده وسط قبرستانی واقع شده است. قبری است‌پوشيده از دو قطعه سنگ سياه زيرگنبدی فرسوده قطعه سنگ بزرگ كه گويا سابقاً سرلوحه و ابهتی داشته است و... در فاصله نزديك‌مزار شيخ اسماعيل قوچ سنگی بزرگی وجود دارد كه مورد توجه اهالی سيس بوده است.
مقبره باباردين ( سيس)
اين مقبره در محل داش قاپی سيس قرار دارد كه در دهه 40 شمسی اهالی به جهت توسعه محوطه مسجدی كه در كنار مقبره‌بوده است آن را تخريب و ضميمه مسجد كرده‌اند. اهالی محل قبر را در داخل آن مسجد میشناسند.
مقبره باله حسن ( سيس)
اين مقبره در كنار مسجد واقع شده كه سقف و قسمتی از ديواره‌های آن فرو ريخته است. در سمت جنوبی ميدان مسجد نيز كه سابقاً قبرستان مشايخ بوده سنگ قبر بزرگی در كنار قوچ سنگی به چشم میخورد. باله حسن ازمريدان شيخ شهاب‌الدين‌اهری بوده است.
كليساها
كليساي سنت هرپيسيمه
اين كليسا در روستاي ارمني موجومبار میباشد و در فاصله حدود 35كيلومتري از تبريز قرار دارد. اين بنا در دوره ايلخاني يعني سده14-13 ميلادي ساخته شده است و در سال 1691 براي بار اول و در سال 1840 براي بار دوم به طور اساسي تعمير شد.
اين كليسا به شيوه سبك بازيليك بنا شده و از نظر پلان و فضاي داخلي شبيه« كليساي سركيس مقدس خوي» میباشد، كه به شكل مكعب مستطيل و با پوشش شيرواني دو طرف بدون گنبد ساخته شده است و چهار ستون فضاي داخلي آن را به سه قسمت تقسيم نموده و محراب به شكل نيم دايره در ضلع شرقي در وسط دو اتاق كوچك خودنمايي مي كند.
كليسا در دامنه تپه‌اي در سراشيبي و متكي به آن به طور استادانه بنا شده‌است و از داخل كليسا در ضلع غربي آن مدخل ورودي به غاري نسبتاً وسيع كه در همان تپه وجود دارد تعبيه شده است. مصالح به كار برده در بناي آن به طور كلي لاشه سنگ است به غير از دور درهاي ورودي و نورگيرها كه با سنگ تراشيده، كار شده است. ديوارهاي داخلي و پوشش سقف نيز از لاشه سنگ استفاده شده و روي هم رفته بنايي است بسيار گيرا كه در دامنه‌اي احداث شده و خانه‌هاي روستائيان آن را احاطه كرده است.
دكتر پرويز ورجاوند مي نويسد:« تنها كليساي ايران كه داراي طرح مستطيل شكل است كليساي سنت هريپسيمه واقع در دره موجومبار در شهرستان مرند است كه در 39 كيلومتري اين شهر در داخل دره سر سبزي به نام ساري چاي واقع شده است». كليساي سنت هريپسيمه تحت شماره778 به ثبت تاريخي رسيده است.
كليساي سنت هوانس (كليساي سهرقه)
روستاي سهرل يا سهرقه بعد از فرودگاه تبريز در 13 كيلومتري جاده آسفالته تبريز- مرند و 35 كيلومتري تبريز واقع شده است. در مورد قدمت بناي كليساي واقع در اين روستا چنين استنباط میشود كه بناي اوليه آن از آثار قرن پنجم و ششم ميلادي بوده است.
قدمت بناي كنوني به سال 1840 ميلادي میرسد كه توسط استادان روسي و فرانسوي ساخته شده است. اين كليسا در اثر زلزله 1936 آسيب جدي ديد و بعد از آن درها و پنجره‌هاي آن به تاراج رفت. با اين حال هر آنچه باقي مانده يكي از نفايس معماري ارامنه آذربايجان به شمار میآيد. اين بنا به شكل مستطيل بوده و داراي سه قسمت مي باشد. قسمت اول ورودي كليسا میباشد كه ايوان آجري آن در غرب بنا واقع شده و بوسيله دو راه‌پله به برج ناقوس كليسا كه به صورت برجي بلند با پلان ستاره‌اي و گنبد بزرگ خياري جلب توجه مي كند، ارتباط دارد. دومين قسمت اين كليسا تالار مركزي میباشد كه داراي پلان مستطيل شكل با پوشش گنبدي است. طاق مركزي به وسيله كاربندیهاي زيبا به پلاني دوازده ضلعي تبديل میشود كه پايه پهن گنبد تالار برروي آن قرار میگيرد. اين طرح سپس به وسيله كار بندیهاي آجري، ديگر گنبد داخلي تالار را تشكيل میدهد و پوشش خارجي بنا به صورت استوانه‌‌اي پهن و گنبدي مخروطي خودنمايي میكند.
قسمت سوم اين كليسا، محراب آن میباشد كه در انتهاي شرقي بنا قرار و به صورت چند ضلعي و گنبد رك (هرمي يا مخروطي) میباشد.
بر ديوار خارجي كليسا طاق نماهاي هلالي شكل قرار دارند كه از يكنواختي و سادگي بنا میكاهد. اين بنا در قديم به نام هوانس قديس بوده و متعلق به ارمنيان كاتوليك میباشد.
قيزيل داش ( سيس)
قيزيل داش يا سنگ سرخ در كمره يكی ار تپه‌های غربی سيس افتاده است. سنگ قبری است آهكی به شكل صندوق رنگ‌چهره‌ای مايل به سرخ دارد. قسمت فوقانی آن دو طبقه است و دور آن با حروف كوفی تزئينی عباراتی به طور برجسته نقش گرديده‌است. علاوه بر اين در قسمتهای مختلف سنگ تزئينات و نوشته‌های ديگری نيز وجود دارد كه در پيوند با اشكال هندسی دور تا دورصندوق نمونه‌ای عالی از هنر حجاری را به وجود آورده است.
- توضیحات
- دسته: زیبایی های آذربایجان
