زین مرکز شهر، نالانم!

« نگاهی کوتاه به بافت و مسائل شهری خیابان جمهوری تبریز »

امیر ثناجو/ روزنامه طرح نو، شماره 1017

   بافت مرکزی شهر تبریز در طی 90 سال گذشته و با ورود شهرسازی مدرن از دوره­ ی پهلوی اول به ایران دستخوش تغییرات فراوانی شده که بخش زیادی از این تغییرات تابع خیابان­کشی­ های جدید بوده است. در بخش اول این نوشتار، نگاهی کوتاه خواهیم داشت به بافت اطراف خیابان جمهوری حد فاصل خیابان فردوسی تا راسته کوچه و مسائل شهری این بخش از مرکز شهر را مرور خواهیم نمود.

   خیابان فردوسی در بین سالهای 1308-1310 در زمان مرحوم تربیت که شهردار وقت تبریز بود احداث شد. این خیابان، بازار تبریز را از سمت سرای گرجیلر به خیابان امام (پهلوی سابق) متصل می­نمود. چند دهه پس از آن خیابان جمهوری عمود بر خیابان فردوسی احداث شد که آن را به دو بخش فردوسی جنوبی و شمالی تقسیم کرد. با احداث خیابان جمهوری موج جدیدی از تغییرات شهری شکل گرفت. در دو سوی این خیابان پاساژهای و واحد­های صنفی جدید احداث شدند و واحدها و کارگاه­ه ای تولیدی که پیش از این در آن منطقه از شهر  فعال بودند به طبقات فوقانی ساختمان­های جدید الاحداث این خیابان نقل مکان کردند. با توجه به اینکه تعداد خودروها و  بار ترافیکی در آن زمان بسیار اندک بود حضور این واحد­های تولیدی در درون بافت مرکزی مشکلی ایجاد نمی­کرد اما با گذشت زمان و توسعه­ی شهر و افزایش شدید خودروها و جمعیت شهری، این واحدها به تدریج سازگاری خود را با اصول شهرسازی از دست داده اند که در زیر به چند مورد اشاره می­کنیم:

1. همانطور که گفته شد اغلب واحدهای طبقات فوقانی ساختمان­های هر دو سوی خیابان جمهوری در حد فاصل فردوسی شمالی تا راسته کوچه در صنف تولیدی و به ویژه تولید پوشاک مشغول به کار هستند. با توجه به ماهیت این صنف، بسیاری از آنها ارباب رجوع عام نداشته و به همین دلیل مالکین این واحدها انگیزه و تمایل چندانی برای صرف بودجه در راستای زیبا­سازی نمای بیرونی ساختمان­های خود ندارند(چند سال پیش نیز شهرداری تسهیلاتی در جهت زیباسازی نمای ساختمان­های این مسیر ارائه نمود که چندان مورد استقبال قرار نگرفت). از سوی دیگر وجود بنرها و لباس ­های آویزان و لامپ­های مهتابی و فضای کارگاهی نه چندان خوشایند این واحدها، مناظر و جداره­ های شهری نا­زیبایی را ایجاد کرده است که این خود بر روحیه­ی مردمان شهر تاثیر نامطلوبی گذاشته و چهره­­ی فرسوده­ای به شهر می­دهد.
2. از سوی دیگر، این واحدهای تولیدی به دلیل فضای کارگاهی­شان مستعد خطرات و حوادثی همچون آتش­سوزی هستند که پیش از این نیز بارها برخی از این واحدها دچار این حوادث شده­اند. علیرغم وجود چند ایستگاه آتش­نشانی در مرکز شهر، به دلیل ترافیک بسیار سنگین این منطقه، در صورت وقوع حوادثی مانند آتش­سوزی، رخ دادن فاجعه ­ای همچون پلاسکوی تهران هر چند در ابعادی کوچک­تر، دور از انتظار نخواهد بود
3. بسیاری از فروشندگان سایر نقاط شهر تبریز برای خرید لباس­ها و کالاهای خود به صورت عمده، در طول روز با خودروهای شخصی و یا وانت به این واحدهای تولیدی مراجعه می­کنند که این خود بر ترافیک این مسیر می­افزاید که این مشکل در ضلع جنوبی خیابان که پایانه اتوبوس­رانی نیز در این امتداد آن قرار دارد بیشتر به چشم می­خورد.

   بنابه آنچه که گفته شد استمرار حضور واحدها و کارگاه­ های مذکور فضای نامطلوبی را در مرکز شهر ایجاد کرده و بهتر است شهرداری تبریز در برنامه ریزی­ های کلان خود برنامه جامعی برای دگرگونی و زیباسازی این خیابان داشته باشد. شاید بتوان با سرمایه گزاری و مدیریت مناسب، واحدها و کارگاه­های این مسیر را به نقطه دیگری از شهر مانند انتهای شمالی خیابان مطهری در امتداد چای­کنار انتقال داده و ساختمان­های مذکور را به اصناف خدماتی واگذار نمود که در این صورت در این مسیر از شهر شاهد تغییرات مثبت بسیاری خواهیم بود.

   مسیر مهم دیگر این بخش از شهر، خیابان فردوسی شمالی می­باشد. این خیابان که تا اواسط دهه هفتاد به روی خودروها گشوده بود با تصمیم مسئولین وقت به یک پیاده­گذر تبدیل شد که البته شباهت چندانی به یک پیاده­گذر واقعی ندارد! شهرداری وقت تبریز، اقدام به ایجاد یک بازار زیرزمینی و پارکینگ در این مسیر نمود و بیشترین مساحت سطح صفر این مسیر به سقف زشت و بد منظر این بازار زیرزمینی اختصاص داده شد! به عبارت دیگر، هیچ پیاده­ گذری در این مسیر ایجاد نگردیده و صرفا پیاده ­روهای خیابان پیشین به یک معبر تبدیل شده ­اند.

   کارشناسان و مسئولین برنامه ­ریزی شهرداری تبریز می­توانند با یک برنامه­ ی اصولی، سقف­ های ناخوشایند این مسیر را حذف نموده و این مسیر را به یک پیاده­گ ذر تبدیل نمایند. همچنین می توان بخشی از این پیاده­گذر را با سازهای موقت به حجره­ های کوچکی برای دستفروشان تبدیل نموده و کمی از چالش­های مربوط به این مسئله نیز کاسته شود.

   بخش مهم دیگر ، راسته کوچه می­باشد. این منطقه از شهر که از قدیم الایام یکی از بازارهای میوه و تره بار تبریز  بوده امروزه نیز واحدهای زیادی از آن در همین صنف مشغول به فعالیت هستند. با این­حال، مشکلاتی همچون انباشته کردن زباله ها و جعبه­های خالی میوه­ها و ریختن ضایعات میوه­ ها و سبزیجات و کاغذهای درون جعبه میوه ­ها به سطح گذرگاه­ها نازیبایی­ ها و نامطلوبی­ های بصری و بهداشتی در این بخش ایجاد کرده است. همچنین حمل و نقل میوه­ ها از وانت­ها به حجره­ ها در زمان اوج شلوغی بازار، مشکلاتی را در عبور و مرور عابرین و نیز موجب ایجاد ترافیک شده است که باز هم امید است مسئولین شهری سعی در ساماندهی و رفع مشکلات مذکور باشند.

   همانطور که می­دانیم رخداد بزرگ تبریز 2018 در پیش است و طبق رسم قدیم ما ایرانی­ها مهمترین اقدام در جهت استقبال از مهمانانمان تمیز و آراسته نمودن خانه ­هایمان هست. شهر نیز خانه دوم ما است و اولین گام در راستای استقبال از این رویداد بزرگ و ارج نهادن به مهمانان گردشگر، زیبا نمودن هر چه بیشتر شهرمان است. آنچه که در این نوشتار گفته شد بخشی از مسائل شهری موجود در مرکز تبریز است و حل نا به­سامانی­ ها و زیباسازی شهر مستلزم همکاری مسئولین شهری و مردمان این دیار است و امیدواریم تا پیش از آغاز این رویداد، شاهد دگرگونی های مثبت فراوانی در شهر و به ویژه بافت مرکزی آن باشیم.